Người phụ nữ nắm giữ bài thuốc lá tắm Dao đỏ lưu truyền 4 đời

Đã ngót nghét 60 tuổi, hàng ngày bà Chảo Sá»­ Mẩy ở bản Sả Séng, thôn Tả Chải, xã Tả Phìn, Sapa, Lào Cai vẫn ngày ngày lên núi hái lá tắm Dao đỏ và các cây thuốc trị bệnh. Kể từ lúc có nhận thức, bà Ä‘ã Ä‘i “mòn” mọi ngả của dãy núi Hoàng Liên SÆ¡n trong hÆ¡n 50 năm nay. Chỉ riêng mình bà, má»™t mình má»™t chiếc gùi trên lÆ°ng Ä‘ã tìm ra hÆ¡n 100 vị thuốc bí truyền của người Dao đỏ đứng trÆ°á»›c nguy cÆ¡ thất truyền.

Biết hái lá tắm Dao đỏ từ tuổi lên ba

Quanh năm sinh sống ở vùng núi cao sÆ°Æ¡ng giăng, mây phủ, việc tiếp xúc vá»›i nÆ°á»›c lạnh là không thể tránh khỏi. CÅ©ng vì thế mà từ bao đời nay những người Dao đỏ nhÆ° bà Ä‘ã tìm ra những loại cây thuốc tắm giúp làm ấm cÆ¡ thể, chống lại cái lạnh cắt da, cắt thịt.

Bà Mẩy biết lên rừng hái lá thuốc từ khi còn rất nhỏ

HÆ¡n nữa, Ä‘iều kiện y tế ở vùng núi cao cÅ©ng gặp nhiều trắc trở. Má»—i khi ốm Ä‘au bệnh tật hay sinh nở thì phải Ä‘i bá»™ cả ngày đường vượt rừng núi má»›i tá»›i nÆ¡i. Thế nên người Dao đỏ xÆ°a nay Ä‘ã quen vá»›i việc làm bạn vá»›i cây thuốc núi rừng để kịp cứu mình, cứu đồng bào của mình.

Không chỉ có người lá»›n, trẻ nhỏ từ lúc sinh ra Ä‘ã được tắm lá thuốc cho khỏe mạnh, sạch sẽ. Trẻ bị cảm, cúm, người già bị Ä‘au nhức xÆ°Æ¡ng khá»›p,… cÅ©ng chỉ cần tắm lá thuốc vài lần là khỏi. Đến những người phụ nữ sau sinh chỉ cần tắm lá tắm Dao đỏ là 3 ngày, 1 tuần Ä‘ã có thể lên nÆ°Æ¡ng làm rẫy.

Vá»›i cá»™ng đồng người Dao, không phải ai cÅ©ng biết cách hái lá tắm sau sinh chuẩn. Trong má»™t họ, chỉ có vài người được truyền bài thuốc tắm lá gia truyền. Người được truyền không phân biệt gái, trai, chỉ cần người Ä‘ó sáng dạ, có tâm cứu người là được.

Riêng vá»›i bà Mẩy, bà được sinh ra trong gia Ä‘ình có truyền thống 4 đời làm nghề thuốc. Người cha thân sinh ra bà Mẩy là má»™t người hái thuốc và bốc thuốc mát tay có tiếng ở đất Sapa này. Lên ba tuổi, bà Mẩy Ä‘ã theo chân cha lên núi tìm cây thuốc. Má»›i ít tuổi nhÆ°ng bà Ä‘ã bá»™c lá»™ tố chất thông minh và có khÆ°á»›u Ä‘i rừng.

Thấy cha mẹ và mọi người trong làng đều chặt cây, thậm chí là nhổ cả gốc cây thuốc, bà Mẩy rất lo lắng. Bà sợ rằng rồi sẽ đến ngày cây thuốc mất giống. Lúc Ä‘ó thì con cháu của người Dao đỏ lấy Ä‘âu ra cây thuốc mà làm lá tắm Dao đỏ nữa.

Bà Mẩy rất thuần thục trong việc nấu nÆ°á»›c tắm Dao đỏ

Thế rồi lá»›n dần, bà khuyên cha mẹ và bà con chỉ hái lá, cành và không chặt cây hay Ä‘ào gốc. Ai tìm được Ä‘ám thuốc nào thì tá»± mình Ä‘ánh dấu lại, lần sau sẽ nhá»› chá»— lấy. Những người khác nếu thấy chá»— Ä‘ánh dấu không phải của mình thì không được phép hái. Thấy có lý nên mọi người ai nấy đều làm theo.

Càng lên cao cây thuốc càng quý

NhÆ° bao đứa trẻ Dao đỏ vùng này, bà Chảo Sá»­ Mẩy lá»›n lên khỏe khoắn y nhÆ° cây cối trong rừng vậy. Mùa hè năm 1969, bà Ä‘ã theo cha leo lên tận Phan Xi Păng để tìm cây thuốc. Cứ má»™t tháng bà lại lên Phan Xi Păng má»™t lần.

Sở dÄ© người Dao đỏ phải vất vả leo cao nhÆ° vậy là vì cây thuốc mọc ở nÆ¡i càng cao và hiểm trở thì công dụng chữa bệnh càng tốt. Để leo lên núi cao, những người leo phải có sức khỏe và sá»± gan dạ. Rắn rết, thú dữ, đối mặt vá»›i vách Ä‘á dá»±ng đứng,… chỉ là má»™t số ít tình huống mà bà Mẩy phải trải qua. Đã có lần bà Mẩy suýt bỏ mạng trong rừng vì trượt chân, trượt tay khi Ä‘i hái lá tắm Dao đỏ.

Vá»›i hÆ¡n 50 năm gắn bó vá»›i rừng núi, bà Mẩy Ä‘ã tìm thấy 34 loại biệt dược trong số hÆ¡n 100 loại cây thuốc quý của người Dao đỏ Ä‘ã tìm ra. Từ số cây thuốc này, bà còn tìm ra cách kết hợp thành nhiều bài thuốc chữa bệnh khác nhau mang lại tác dụng tốt.

Theo PGS.TS Trần Văn Æ n – Nguyên trưởng bá»™ môn Thá»±c vật học, Đại học Dược Hà Ná»™i – người có nhiều năm nghiên cứu về các bài thuốc của người Dao đỏ Sapa thì có 10 người biết pha chế các bài thuốc bí truyền ở Tả Phìn. Trong số Ä‘ó, bà Mẩy là người biết nhiều cây thuốc và nắm giữ nhiều bài thuốc Ä‘á»™c Ä‘áo nhất. Các bài thuốc này chủ yếu do bà học từ cha mẹ và má»™t số bài thuốc do bà Ä‘iều chế ra.

Thành lập công ty của người Dao đỏ

Đứng trÆ°á»›c nguy cÆ¡ bài thuốc bí truyền bị mai má»™t, bà Mẩy Ä‘ã truyền lại các bài thuốc của mình cho con trai trưởng là Lý Láo Lở. Vốn nhanh nhẹn, Lở Ä‘ã nắm được các loại cây thuốc, biết cách pha chế các bài thuốc phức tạp nhất.

Để bài thuốc quý của dân tá»™c mình cứu chữa cho nhiều người hÆ¡n, năm 2002 bà Mẩy cùng bà Lý Mẩy Chạn và má»™t số người phụ nữ Dao đỏ khác Ä‘ã phối hợp vá»›i Bá»™ môn Thá»±c vật, Đại học Dược Hà Ná»™i để phát triển bài thuốc tắm lá cho phụ nữ sau sinh.

Bà Mẩy cùng cá»™ng đồng người Dao đỏ thành lập công ty để lÆ°u giữ bài thuốc cổ truyền

Sau nhiều năm nghiên cứu, năm 2006 Ä‘ã có kết quả chứng minh bài thuốc tắm lá Dao đỏ cho phụ nữ sau sinh là an toàn, không có Ä‘á»™c tính và có những tác dụng tốt. Đến năm 2008 thì đề tài nghiên cứu này được xếp vào Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Quốc gia số 18/2008.

Sau thành công của đề tài này, má»™t sản phẩm duy nhất được Ä‘Æ°a vào sản xuất và lấy tên là Dao’spa mama. Nhanh chóng, tháng 11/2010, má»™t công ty của cá»™ng đồng người Dao đỏ cÅ©ng được thành lập để tiếp tục gìn giữ và phát triển các bài thuốc quý của dân tá»™c. Công ty Ä‘ó do chính anh Lý Láo Lở - con trai của bà Mẩy làm người Ä‘iều hành lấy tên là Công ty cổ phần kinh doanh các sản phẩm bản địa Sapa (viết tắt là SAPANAPRO).

Sapanapro hoạt Ä‘á»™ng theo mô hình cổ Ä‘ông, trong Ä‘ó các há»™ gia Ä‘ình Ä‘óng góp “cổ phần” bằng cây thuốc và hưởng lợi theo phần trăm. Những ngày đầu hoạt Ä‘á»™ng, công ty gặp không ít khó khan vì vừa phải vận Ä‘á»™ng các há»™ gia Ä‘ình Ä‘óng góp cổ phần lại vừa phải tìm đầu ra cho sản phẩm. Đến năm 2012, khi Công ty CP Dược Khoa phối hợp sản xuất cùng Sapanapro thì tình hình dần khá hÆ¡n. Đến năm 2016, khi Công ty TNHH Dược Khoa Xanh – má»™t Ä‘Æ¡n vị thuá»™c hệ thống Công ty CP Dược Khoa đứng ra chịu trách nhiệm phân phối chính thức thì sản phẩm Dao’spa mama được nhiều người biết đến hÆ¡n.

Công ty của bà Mẩy và Công ty TNHH Dược Khoa Xanh kết hợp sản xuất phân phối nÆ°á»›c tắm bà đẻ Dao đỏ Dao'spa mama

Chuyên phân phối dòng sản phẩm cho mẹ và bé sau sinh, công ty TNHH Dược Khoa Xanh Ä‘ã dần dần Ä‘Æ°a Dao’spa mama đến gần vá»›i các bà mẹ sắp sinh, sau sinh qua nhiều kênh khác nhau. Từ hệ thống bệnh viện sản, bệnh viện Ä‘a khoa, phòng khám trên khắp cả nÆ°á»›c cho đến hệ thống nhà thuốc, hệ thống shop mẹ và bé, cá»­a hàng đều Ä‘ã có Dao’spa mama xuất hiện. Thậm chí, giờ Ä‘ây các mẹ chỉ cần ngồi tại nhà, gọi má»™t cuá»™c Ä‘iện thoại thôi là Ä‘ã có thể có những chai nÆ°á»›c tắm bà đẻ Dao’spa mama giao về tận nÆ¡i.

Má»—i há»™p Dao’spa mama được bán ra đồng nghÄ©a vá»›i việc quý khách Ä‘ã đặt thêm 1 mầm cây thuốc xuống mảnh đất núi rừng Sapa. Điều này có ý nghÄ©a không nhỏ trong việc bảo tồn và gìn giữ các bài thuốc lá tắm Dao đỏ nói riêng và của đất nÆ°á»›c Việt Nam nói chung.

Nếu cần tìm hiểu thêm về Dao’spa mama, các mẹ có thể gọi đến hotline tÆ° vấn được in cố định trên vỏ há»™p là 0982 636 036 để được giải Ä‘áp.